E-BUP (ERKEN BEBEK UYARAN PROGRAMI)

ERKEN EĞİTİM VE UYGULAMALAR Erken eğitim çocuklarımızın gelişimi için çok önemlidir. Risk grubuna giren bütün çocukların zaman kaybetmeden erken eğitime başlaması gereklidir. Özellikle 0-3 yaş riske atılmayacak derecede önemli bir yaş dilimidir. Ama maalesef ülkemizde koruyucu önleyici hizmetler çok uygulanmamakta ve bazen bazı şeyler için çok geç kalınmış olmaktadır.Özellikle çocuklar küçük yaşlarda çok hızlı gelişme göstermekte ve bu yaş dilimini yerine koyulma şansı yoktur kaldı ki 0-3 yaş diliminde çocuğun gelişimi için bir gün bile çok önem teşkil etmektedir. Yeni doğan döneminde "riskli bebek" tanımıyla izlenen çocukların sağlık kontrollerinin yanı sıra "erken girişim" programları ile de desteklenmesi önemlidir. Prenatal, natal ve postnatal olaylardan, genetik, metabolik ya da nörolojik hastalıklardan kaynaklanan gelişim gecikmelerini belirlemenin öncelikli amacı, hastalığı erken tanılayarak çocuğun ve ailenin tedavi olanaklarına kavuşmasını sağlamaktır. Bazen tanıya giden süreç çok uzun olabilmektedir.  Bu süreç içinde gelişim gecikmesinin derinleşmesi ya da hastalığın ortaya çıkması çocuğun ve ailenin yaşam kalitesini olumsuz etkilemektedir. E-BUP Hacettepe Üniversitesi ID Çocuk Hastanesi Gelişim Ünitesi uzmanları tarafından geliştirilmiş bir programdır. Üniversite uzmanlarının amacı bu programı çocukla çalışan uzmanlara öğreterek   0-3 yaş dilimindeki riskli bebeklere erken müdahaledir. Bizler bu eğitimin temsilcileriyiz. E-BUP NEDİR? Erken-Bebek Uyaran Programı adıyla uygulanan E-BUP  "risk" tanımını içeren ve "gelişim gecikmesi" klinik açıdan tanımlanmış olan bebek ve küçük çocuklar için hazırlanmış ev-merkezli /anne-odaklı yürütülen klinik bazlı destek ve izlem programıdır. Ana amaç bebeğin gelişim becerilerini yaş düzeyine ulaştırmak, anne- bebek iletişimini optimum düzeye taşımak, ev ortamını uyaranlar ve sosyal açıdan elverişli hale getirmektir. E-BUP, çocuk gelişimi ve davranış özellikleri, anne-baba tutumları, çocuk hastalıkları ve toplumsal kaynaklar-kurumlar konusunda eğitimli ve deneyimli uzmanlar tarafından uygulanmak üzere hazırlanmıştır. 0-3 yaş arası çocukların izlemi için uygundur. Klinik bazlı bir çalışmadır ancak ev-merkezli yürütülmekte, anne odaklı çalışılmaktadır. Ev ziyareti zorunluluğu bulunmamakta; program tamamlanmadan bir kez ev ortamının görülmesi önerilmektedir. Planlanan hedeflere ulaşılamasa dahi program, çocuk 3 yaşına geldiğinde kesilmelidir. E-BUP u uygulayabilmesi için bir uzmanın öncelikle kapsamlı bir değerlendirme yapması gereklidir bunun için de bazı temel gelişim testlerini bilmesi gereklidir ( Denver II, AGTE, GEÇDA vb) ayrıca değerlendirme ölçekleri bilgi formları beceri listeleri kullanarak değerlendirmesini sağlıklı bir şekilde tamamlamalıdır, akabinde iyi bir raporlama son olarak da aile görüşmeleri planlanmalıdır.  Sevgili Anne-Baba, Bu program, bebeğinizin sağlık sorunları nedeniyle gelişiminde ortaya çıkabilecek gecikmeleri önlemek ya da azaltmak amacıyla oluşturulmuştur. Bebeğinizin gelişimi zihinsel, fiziksel, dil ve duygusal-sosyal alanlardan oluşmaktadır. Bu alanlarda hangi becerileri hangi aylarda kazanması gerektiğini bilmek, bebeğinizin gelişimini destekleyebilmek için ilk adımdır. Bebeğinizin doğumda ya da yaşamın ilk aylarında yaşadığı sağlık sorunları, gelişimini olumsuz etkiler. Gelişimi geri olan çocuklar yaşlarına göre kazanmaları gereken becerileri başaramazlar. Gelişim geriliği olan bebekler yaşamın ileriki yıllarında da yaşıtlarına göre daha az başarılı çocuklar olurlar.  Bu nedenle tıbbi tedavinin yanı sıra, erken dönemde gelişimsel olarak destek programı almak bebeğinizin sosyal, duygusal, konuşma ve zihinsel becerilerinin artmasına yardımcı olur. Gelişim geriliği, herhangi bir sağlık sorunundan, uzun süre hastanede yatmaktan ya da doğum öncesi oluşan bir hastalıktan kaynaklanabilir. Bazen ilk aylardan itibaren bebek gelişim becerilerini zamanında kazanamaz, bazen de gelişim geriliği daha ileri aylarda ortaya çıkabilir. Bebeğinizin/çocuğunuzun yaşına uygun becerileri / davranışları kazanamadığı durumda bu program, ev ortamında tüm aile üyeleri ile birlikte bebeğinizin/çocuğunuzun gelişim becerilerini geliştirmeye yardımcı olacaktır. BEBEĞİNİZ İÇİN BASİT ÖNERİLER Bebeğinize ait bir oda düzenleyin Bebeğinizin yatağının üzerine renkli  oyuncaklar asın. Bebeğinizin zaman geçirdiği odanın duvarlarına ilgi çekici resimler asın. Bebeğinizin uyku düzenini kontrol edin. Yemek düzeni ve alışkanlığı kazanmasını sağlayın. Bebeğinizi her fırsatta ev dışındaki ortamlara götürün. Bebeğinizin beyin gelişimi sürerken duyularını geliştirmesi için yardıma ihtiyacı vardır. Görsel,işitsel ve dokunsal uyaranlar içeren oyun-oyuncaklar kullanınız.Bebekler çevrelerini ve kendilerini duyuları aracılığı ile keşfederler. O-6 YAŞ ARASI GELİM EVRELERİ 0-3 ay: Yüzünüze dikkatle bakar mı? Seslere tepki verir mi? Avucuna parmağınızı koyunca kavrar mı? Yüzükoyun yatırılınca başını yerden kısa süre kaldırır mı? Karşısında birisi konuşunca güler mi? ( 1.5-2 ) Agulama sesleri çıkarır mı?. ( 2-3 ) Sırtüstü yatarken kırmızı renkli ses çıkarmayan bir nesneyi bakışlarıyla izler mi?( 1.5-2.5 ) Kucağınızda otururken başını dik tutar mı? Yatarken ellerini birleştirir mi? 4-6 ay. Sırtüstü yatarken ellerini seyreder mi ?( 4-5 ) Kucakta otururken önündeki oyuncağa uzanır ve alır mı? ( 5.7-6.2 ) Uzaktaki oyuncağı almak için çabalar mı?( 5.9-6.2 ) Eline yiyecek verildiğinde ağzına götürür mü? Sırtüstü yatarken kırmızı renkli ponponu başını iki tarafa çevirerek izler mi? ( 4.5-5.5 ) Parmaklarına dokundurulunca oyuncağı kavrar mı? ( 4-5.5 ) Üzüm gibi küçük nesnelere bakar mı? ( 5-5.5 ) Karşısınca konuşulunca ses çıkararak güler mi?( 3.5- 4.5 ),, İki kulağının da arkasından ses çıkarılınca dönüp bakar mı? ( 6-7 ) Ağlarken konuşulunca rahatlar mı? Çevresinde konuşan kişileri arar ve bakar mı? Kucağınızda otururken başını dik tutar mı?( 3.5-4.5 ) Yüzüstü yatarken başını kollarından destek alarak kaldırır mı? ( 5.5-6.5 ) Sırtüstü yatarken kollarından kaldırılınca başını toplayarak kalkar mı?. ( 4-6 ) Destekle oturur mu? ( 4-6 ) Yatarken sağa sola döner mi?( 4-6 ) 7-12 ay:  Uzaktaki oyuncaklarına uzanır mı? ( 5.9-6.2 ) Sırtüstü yatarken yüzükoyun, yüzü koyundan sırtüstüne döner mi?( 6.1- 7 ) Eline verilen yiyecekleri yer mi? ( 7-8.2 ) Bay-bay / baş baş yapar mı?( 9-10.2 ) Alkış yapar mı?( 9-10.3 ) İşaretle istediklerini gösterir mi? Cee oyunu oynar mı? Oyuncakları ile 5-10 dk. oynar mı? Küçük nesneleri avuçlayarak alır mı?( 7-7.8 ) İki eline aynı anda küçük oyuncak alır mı?( 7.5-8.8 ) Otururken yere düşen, ses çıkarmayan bir eşyayı yere eğilerek arar mı?( 8-9.8 ) Küçük nesneleri iki parmağı ile alır mı? ( 9.2-10.4) Bir elinden diğerine oyuncak geçirir mi?(10-11.8 ) Elindeki iki oyuncağı birbirine vurur mu?( 10.6-12.3 ) İki kulağının arkasından da ismi seslenildiğinde dönüp bakar mı?( 5.9-7 ) De- da- ba –ma heceleri ( tek hece ) çıkarır mı?( 7-8 ) Dedede-bababa ( birleştirerek ) sesleri çıkarır mı?( 8-9.2 ) Yetişkinin çıkardığı sesleri taklit eder mi?( öpücük, öksürük gibi) ( 9.8-11.5 ) Sorunca gözünü, burnunu. saçını gösterir mi?( 11-12 ) Desteksiz oturur mu?( 7-8 ) Yatağın içinde yatarken oturur duruma geçer mi?( 9.4-10.5 ) Bir eşyaya tutunarak ayakta durabilir mi? 9.5-10.5 ) Eşyalara tutunarak yürür mü?( 10.6-12 ) Yerde otururken koltuk/sehpaya tutunarak ayağa kalkar mı?( 10.5-12 ) İki sn. ayakta ( tay-tay ) durur mu?( 11-12 ) 12-18 ay Sizinle karşılıklı top oyunu oynar mı? (13-15 ay) Bardaktan kendisi su içer mi? (13-16 ay) İsteklerini işaret parmağı ile gösterir mi? (12 ay) Ev işlerini taklit eder mi? (15-18 ay) Yetişkinin işaret parmağı ile gösterdiği yere bakar mı? (12-14 ay) Oyuncakları bir kabın içine doldurur mu? (12-14 ay) Ağzı dar bir şişenin içindeki şeyi şişeyi çevirerek ( dökerek ) çıkarır mı? (17-20 ay) İki tane kutuyu üst üste koyarak kule yapar mı? (17-20 ay) Kalemle kağıdı eline verince karalar mı? (16-20 ay) Anne baba kelimelerini bilinçli kullanır mı? (14-17 ay ) Tek kelimelerle konuşur mu? (22 ay ) Ayakta uzun süre kendi başına durur mu? (14 ay) Düzgün yürür mü? (15 ay) Yerdeki oyuncağını tutunmadan eğilerek alır ve kalkar mı? ( 15 –17 ay ) 18 ay- 3 yaş Küçük toplara bir yere tutunmadan ayakla vurur mu?- 20 ay Koşar mı?- 20 ay Merdiveni duvardan tutunarak çıkar mı?-2 yaş Gösterdiğinizde çift ayakla bir kez zıplama yapar mı?(2,5 yaş) Bir yere tutunmadan tek ayak üzerinde 1-2 sn. durur mu?- 3 yaş Giysilerini çıkarır mı?- 2 yaş Basit emirleri ve istekleri yapar mı?(bunu masaya koy).- 2 yaş Kitaptaki resimler arasından "hangisi kedi" diye sorsanız, gösterir mi?-2 yaş Kitaptan resimler göstererek "bu nedir" diye sorsanız adını söyler mi?(2 resim).- 2,5 yaş Eşyaların önünü arkasını altını üstünü bilir mi?- 2,5 yaş Anne baba dışında 10 kelime bilir mi?- 2 yaş İki kelimeden oluşan cümle kurar mı?- 2 / 2,5 yaş Oyuncak bebeğinin vücut parçalarını gösterir mi?- 2 yaş Kaşık ya da çatal kullanarak yemeğini yer mi?- 2 yaş Dört tane kutuyu üst üste dizerek kule yapar mı?-2 yaş Yedi tane kutuyu üst üste dizerek kule yapar mı?- 3 yaş Kağıda yukarıdan aşağıya dik bir çizgi çizdiğinizde çocuğunuz aynısını yapar mı??- 3 yaş İstediğinizde basit bir adam resmi çizer mi?-3 yaş 4-6 yaş:  Kaşık çatal kullanarak yemeğini dökmeden az dökerek ya da yer mi? Evde getir- götür gibi basit işlere yardım eder mi? Ellerini yıkayıp kurular mı?( 4 yaş) Basit giysileri yardımsız giyer mi?(4 yaş) Giysilerinin başını ve kollarını kendisi geçirerek yardımsız giyer mi?(4,5 yaş) Anlaşılır ve düzgün cümleler kurar mı?( 4 yaş) "Üşüdüğün-acıktığın-yorulduğun zaman ne yaparsın"diye sorsanız doğru yanıtlar mı?(4 yaş) "Bardakla-sandalye-kalemle ne yaparsın" diye sorsanız doğru yanıtlar mı?(4 yaş) Gösterdiğinizde yerdeki bir kağıdın üzerinden kağıda basmadan atlar mı? ( 4 yaş) Gösterdiğinizde tek ayak üstünde 3 –4 sn durur mu?(4 yaş) Sekiz kutuyu üst üste dizerek kule yapar mı?(4 yaş) Kağıda yukarıdan aşağıya dik bir çizgi çizdiğinizde çocuğunuz aynısını yapar mı?( 4 yaş) Daire ( o ) şeklini gösterdiğinizde bakarak çizer mi? ( 5 yaş) İstediğinizde adam resmini çizer mi? (5 yaş) Artı şeklini ( + ) gösterdiğinizde bakarak çizer mi? ( 5 yaş ) Kare ( ) şeklini gösterdiğinizde bakarak çizer mi? ( 5 yaş ) Düğmelerini ilikler mi? ( 5 yaş) Hiç yardım almadan giysilerini giyer mi? ( 5 yaş) Tek ayak üzerinde zıplayarak ( sek-sek ) iki adım gider mi? ( 5 yaş) Bir ayağını diğerinin ucuna getirerek ( adımlama ) dört adım gider mi? (5 yaş) Küçük bir topu attığınızda topu elleriyle yakalar mı?(6 yaş) Bir ayağını diğerinin arkasına koyarak (geri adımlama) dört adım gider mi?(6 yaş) "Top, deniz, elma, masa nedir " diye sorsanız açıklayıcı yanıt verir mi?(5-6 yaş) "At büyüktür, peki fare?" diye sorsanız ( zıt kavramları ) doğru yanıtlar mı? (5 yaş) Renkleri bilir mi?(5 yaş) 10’a kadar rakamları gösterdiğinizde tanır mı?(5 yaş) Haftanın günlerini bilir mi?(6 yaş) Kaynak:U.Bayoğlu Birgül (eğitim notları)